مطالعه ریخت‌شناسی و تشریحی گونه انحصاری و در معرض خطرHeliocarya monandra (Boraginaceae) در ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه زیست‌شناسی دانشگاه پیام نور اصفهان

چکیده

Heliocarya monandra گونه‌ای انحصاری و نادر از خانواده گاوزبانیان (Boraginaceae) است که در ناحیه محدودی در مرکز ایران می‌روید. با توجه به نبود مطاالعات جامع، صفات ریخت شناختی و تشریحی این گونه بررسی شد. برای این منظور نمونه‌هایی از کوه صفه در جنوب شهر اصفهان در مرکز ایران جمع‌آوری شد. از برگ، ساقه و ریشه آنها برش‌های عرضی به‌صورت دستی گرفته شد و به روش‌های رایج در آزمایشگاه برای مطالعه با میکروسکوپ نوری آماده گردیدند. اندازه‌گیری‌ها حد اقل در 5 تکرار انجام شد. برخی از ویژگی‌های میوه و دانه شرح داده شدند. میوه شامل فندقه‌ای یک دانه‌ای، تخم مرغی یا دایره‌ای به طول (7-) 6-4 میلی‌متر، به عرض 4-5/2 میلی‌متر و به ضخامت 1-8/0 میلی‌متر بود. دانه نیز به طول 2-8/1 میلی‌متر، تخم مرغی، با نوکی برگشته بود. برگ از نوع دو طرفی با روزنه‌های آنموسیتیک بود. ریشه ساختار ثانوی نشان داد، ساقه نیز دارای بافت‌های اولیه و ثانوی بود. نتایج ریخت‌شناختی و تشریحی به جز در برخی موارد با ویژگی‌های عمومی خانواده گاوزبانیان منطبق بود. جزئیات میوه و دانه در این گیاه برای اولین بار گزارش می‌شوند. صفات میوه به‌طور اخص برای روشن نمودن روابط آرایه‌شناسی این خانواده مهم‌ است. بر طبق مشاهدات صحرائی تنها یک جمعیت از این گونه در استان اصفهان وجود دارد که این جمعیت نیز در معرض خطر ناپدید شدن از صحنه طبیعت قرار دارد.

کلیدواژه‌ها


Akcin, T. A. & Ulu, S. 2007: A morphological and anatomical study of Anchusa       leptophylla Roemer & Schultes (Boraginaceae) distributed in the Black Sea region of Turkey. -Turkish Journal of Botany 31: 317-325.
Akcin, T. A. & Ulu, S. 2008: Micromorphological characters of fruits of some Anchusa L. (Boraginaceae) species from Turkey. -International Journal of Natural and Engineering Sciences 2 (1): 63-67.
Akcin, O. E. 2004: A morphological and anatomical study on the endemic Alkanna haussknechtii Bornm. (Boraginaceae) critically endangered in Turkey. -Turkish Journal of Botany 28:591-598.
Akcin, O. E. 2007: The morphological and anatomical properties of endemic Onosma armenum DC. (Boraginaceae) species. -International Journal of Natural and Engineering Sciences 1 (2): 37-43.
Akcin, O. E. & Engin, A. 2001: Comparative morphological and anatomical study on species of Onosma isauricum Boiss. & Heldr. and O. stenolobum Hausskn. ex H. Riedl. -The Herb Journal of Systematic Botany 8 (2): 75-95.
Akcin, O. E. & Engin, A. 2005: The morphological, anatomical and ecological properties of endemic Onosma bracteosum Hausskn. & Bornm. (Boraginaceae) species. -Turkish Journal of Botany 29: 317-325.
Archibold, O. W. 1995: Ecology of World Vegetation. -Chapman & Hall.
Azizian, D., Khatamsaz, M. & Kasaian, J. 2000: The taxonomic significance of leaf anatomy in the genus Onosma L. (Boraginaceae). -Iranian Journal of Botany 8 (2): 167-180.
Boissier, E. 1879: Heliocarya Bge. in Flora Orientalis, vol. 5: 279. –Genevae &Basileae.
Dasti, A. A., Bokhari, T. Z., Malik, S. A. & Robina, A. 2003: Epidermal morphology in some members of family Boraginaceae in Baluchestan. -Asian Journal of Plant Sciences, 2 (1): 42-47.
Davis, P. H. (ed.) 1978: Flora of Turkey and the East Aegean Islands vol. 6: 436. -Edinburgh: Edinburgh University Press.
Fahn, A. 1982: Plant Anatomy. 3rd edition. -Oxford Pergamum Press.
Ghahreman, A. & Attar, F. 1999: Biodiversity of Plant Species in Iran. -Tehran University Publications. Tehran, Iran. 1176 p.
Hedge, I. C. & Wendelbo. P. 1978: Patterns of distribution and endemism in Iran. Notes R. B. G. Edinburgh 36: 441-464.
IUCN, 2009. IUCN red list categories ver. 7, IUCN survival commission. -Available at: http://iucn.org/about/work/programmes/species/red_list/.
Jalili, A. & Jamzad, Z. 1999: Red data book of Iran. -Research Institute of Forests and Rangelands (RIFR) Publication, Tehran, Iran. 748 p.
Johansen, D. A., 1940: Plant Microtechniques. Mc Graw-Hill Book Company, New York.
Johnston, I. M. 1924: Studies in the Boraginaceae. III. 1. The old world genera of the Boraginaceae. -Contr. Gray. Herb. 123: 42-78.
Khatamsaz, M. 2002: Boraginaceae in Assadi, M., Khatamsaz, M. and Maassoumi, A. A. (eds.) Flora of Iran no. 39. -Reesearch Institute of Forests and Rangelands, Tehran, Iran.
Metcalfe, C. R. & Chalk, L. 1979: Anatomy of Dicotyledons I. -London: Oxford University Press.
Metcalfe, C. R., & Chalk. L. 1983: Anatomy of the Dicotyledons, vol. II. Wood structure and conclusion of the general introduction, 2nd ed. -Clarendon Press, Oxford, UK.
Ovchinnikova S. V. 2009:  On the position of the tribe Eritrichieae in the Boraginaceae system. -Botanica  33 (2): 141-146. 
Ozdemir, C. & Altan, Y. 2006: Morphological and anatomical investigation of some endemic Alkanna species. -Pakistan  Journal of Botany 33 (3): 527-537.
Pakravanfard, M., Nezhadfalatouri, A. & Tavasoli, A. 2009: Morphological and micromorphological studies of Nonea (Boraginaceae: Tribe Boragineae) in Iran. -Iranian Journal of Botany 15 (1): 129-139.
Riedle, H. 1963: Bemerfkungen uber neue oder kritische Boraginaceae der Asiatchen Flora. -Plant Systematics and Evolution 110 (5): 511-542.
Riedle, H. 1967: Boraginaceae in Rechinger, K. H. (ed.) Flora Iranica. no. 48. -Akademisch Druck u. Verlagsanstalt, Graz, Austria.
Selvi, F. & Bigazzi, M. 2001: Leaf surface and anatomy in Boraginaceae tribe Boragineae with respect to ecology and taxonomy. -Flora 196 (4): 269-285.